11 september 2024 vond het Eigendom Anders Festival bij de Hof van Moeder Aarde in Neede. Helaas was het op eens heel koud en nat geworden, maar toch waren er ruim 150 deelnemers uit heel Nederland. Veel ecodorpen waren vertegenwoordigd, ecodorp Boekel, Land van Aine, Staatje Vrij, Onder de Eik en meer.
Bij de opening in de grote tent werd besproken hoe we de waarde van de dag konden bepalen en dat dit in de loop van de dag gevraagd gaat worden.
De gastheerlocatie, Arjan van de Hof van Moeder Aarde vertelde over hun structuur en hoe deze dit jaar is vrijgemaakt. De juridisch eigenaar is de stichting, de bankschuld is dit jaar ingelost door crowdfunding. De creatief eigenaar is de cooperatie. De economisch eigenaars zijn de gebruikers, de gasten.
Rentmeester-vennootschap
Een nieuwe rechtsvorm wordt momenteel ontwikkeld: het rentmeestervenootschap. Heel interessant voor ecodorpen, het is een nieuwe rechtsvorm die momenteel in de 2e kamer besproken wordt, als tegenhanger van het aandeelhoudervennootschap, waarbij de winst naar aandeelhouders gaat.
Workshop Gemeenschap en eigendom
In de eerste workshopsronde deelden vijf panelleden hun ervaringen rondom gemeenschap en eigendom. Monique Wijn sprak voor Land van Aine en GEN-NL, Sieger de Vries voor Masconmenos en Staatje Vrij. De drie andere sprekers waren een Dennis van retraiteboerderij ‘Het Zonnelicht’, Remko van Eemsgoed in Almere en Michiel over de Torteltuin in Amsterdam. Er waren veel deelnemers, een groot aantal geïnteresseerden die hoopten in een community te gaan wonen of er een op te richten. Opvallende conclusies waren het grote belang van een goede kennismakingsperiode, niet alleen in goede, maar ook in moeilijke tijden, om teleurstelling en uitputting te voorkomen. Ook het risico van ‘koud geld’, het belang om met een financier af te spreken hoe om te gaan met slechtere tijden. Het vooraf afspreken en regelen van een verkoopprijs bij vertrek van een deelnemer, een vorm van beperkte marktwerking is een gedeelde zorg. Kan iemand met een tiny house dat €15.000,- heeft gekost het voor €100.000 verkopen? En wat voor effect heeft dat op de gemeenschap?
Van Eigen-Dom naar Samen-Slim?
Sieger de Vries van Staatje Vrij en Masconmenos vertelde hoe zij op een andere manier omgaan met bezit. Bij hun bouwcursussen kiezen ze uitsluitend projecten die een gemeenschappelijk doel nastreven. De opdrachtgever betaalt de materiaalkosten en de maaltijden voor de deelnemers. De cursisten betalen de helft van de kosten vooraf, na afloop geven ze wat het hen waard is als waardering achteraf.
Van Vastgoed naar Gemeengoed
Hun andere motto is, van Vastgoed naar Gemeengoed. Het terrein waar Staatje Vrij nu woont is voor 10 jaar ooit toegekend, hiervan zijn zeven jaren om. Met de gemeente wordt onderhandeld hoe het project kan blijven. Hierbij wordt gekeken hoe de bestaande schuur en boerderij van zichzelf kan worden. Sieger rekent voor dat dit eigenlijk al zo is. De burgers hebben over de jaren €400.000 extra belasting betaalt aan de gemeente, vanwege een faillisement en curatele. Dit is precies de waarde van de aan te kopen gebouwen: de gemeente wordt uitgenodigd deze gebouwen terug te geven aan de gemeenschap, die in feite al door de gemeenschap betaald zijn. Opvallend is hun samenwerking met het dorp, allerlei bewoners initiatieven maken al gebruik van de ruimte, dus er is veel draagvlak onder de bevolking dit project te laten slagen.
Vastgoed-waardebepaling vooraf en achteraf
Dit onderwerp kwam bij verschillende projecten terug. Allereerst is natuurlijk: heb je zeggenschap over de verkoop van huizen en wie er nieuwe bewoners worden. Dit is belangrijk om goed te regelen! Het Nederlands eigendomsrecht is enorm sterk, je moet je afvragen of je een VVE moet worden. Daarnaast: hoe kun je de prijsstijging van de woningen binnen de perken houden. Een van de deelnemers was rentmeester voor Eigendom Anders en hij noemde de mogelijkheid van ‘historische kostprijs’ (aankoopprijs) met indexering. Henry Mentink vertelde dat in Ruigoord afgesproken is het vastgoed in waarde te laten verdampen: in 10 jaar is de waarde tot nul gezakt. Bij ecodorp Land van Aine zijn we nog in discussie, maar in principe wordt ook een vorm van gedempte marktwerking toegepast bij verkoop.
Het belang van gemeenschapsvorming
Belangrijke is na te denken hoe je na de bouw of aankoop werkelijk een gemeenschap kunt blijven. Hoe voorkom je dat je uit elkaar groeit, of dat spanningen niet opgelost worden. Net als in een relatie hebben gemeenschappen baat bij het tijd maken voor elkaar en uitpraten van eventuele issues. Andere succesfactoren voor een gemeenschap zijn een goede inclusieve vorm van besluitvorming en investeren in gemeenschapsvorming. Monique Wijn noemde de CLIPS-training die door de Europese ecodorpen ontwikkeld is, een goede inspirerende handvaten biedt om als gemeenschap op een gezonde manier samen te wonen. Maar simpelweg samen eten, samen vieren, uitnodigen van en samenwerken met de buurt zijn ook belangrijke succesfactoren.
Platform Crowd Building
Het platform Crowd Building nodigt initiatieven uit om hun project te uploaden voor financiering. Een van de take aways van de sessie was het belang om te zoeken naar ‘warm geld’. ‘Koud geld’, anonieme hypotheken en leningen geven eerder problemen dan steun uit het warme netwerk. Het platform is ontstaan in Amsterdam, een stad die wooncollectieven actief steunt.
Vrouwen en eigendom: vrouwen als hoeders?
Een van de meest inspirerende bijeenkomsten voor mij was de workshop van Damaris over Vrouwen en Eigendom. Damaris vertelde van een bijeenkomst van het kadaster: het grootste deel van de deelnemers waren mannen en slechts drie vrouwen waren er als eigenaar. Uit Europees onderzoek naar bezit van vrouwen blijkt dat Nederland onderaan bundelt wat betreft vrouwen en bezit.
In de deelronde met de aanwezige vrouwen bleek herkenbaar dat vrouwen veelal eerder zorg dragen voor het geheel, de gemeenschap en waarde creëren, betaald of onbetaald. Terwijl mannen vaak eigendom vergaren, wat vaak eerder het individu verrijkt en niets kost.
Eigendom en Kunst: wat is schuld waard?
In deze workshop werd de vraag gesteld, kun je met crowdfunden van Kunst mensen uit de schulden halen? Een systemisch verhaal, met interviews hoe mensen in de schulden zijn gekomen. Door een kunstenaar is een monumentaal kunstwerk gemaakt dat werd verkocht voor bv. 14.000,- om iemand uit de schulden te halen. Dit is gelukt! Een aangrijpend verhaal over mensen met schulden, hoe de schuldenindustrie werkt en hoe creativiteit een andere invalshoek kan brengen.
Nog talloze andere workshops, waaronder een lezing van Koos Bakker van Odin over Rudulf Steiner en de sociale driegeleding,
Conclusie
Het was weer een fijne netwerkbijeenkomst, waar je mensen kunt leren kennen en vragen stellen, waardoor het veel op levert, nog buiten het programma om.
Ietwat een uitdaging was het weggaan: om de waardebepaling gezamenlijk te dragen werd bij vertrek gevraagd hoeveel je het waard vond in financiële bijdrage. Dit blijkt toch lastig, om de rijkdom van de ervaring om te vormen in de beperking van de euro’s, het monetariseren van de immateriele waarde… De valkuil vermijden van de quote van Charles Eisenstein over de huidige economie:
‘Het monetariseren van natuur in producten en relaties in diensten’ – Charles Eisenstein